Το μουντιάλ είναι όχι μόνο για να επιβεβαιώνει, αλλά και για να ανατρέπει τα στερεότυπα, ιδίως τα εθνικά. Εδώ θα βρούμε τους ψύχραιμους ολλανδούς να κάνουν σαν κοκοράκια έτοιμα για κοκορομαχία. Τους μεθοδικούς γερμανούς να παρακολουθούν τον “καλύτερο τερματοφύλακα του κόσμου” να τρέχει πίσω από τον κορεάτη επιθετικό σαν τον Χιγκίτα πίσω από τον Ροζέ Μιλλά. Τους φανταιζί κολομβιανούς να στήνουν ελβετικότατο πούλμαν μπροστά από το τέρμα τους. Ένα ποδοσφαιρικό στερεότυπο που δεν ανατρέπεται όμως ποτέ, από τότε που υπάρχουν μουντιάλ και για όσο θα υπάρχουν στο μέλλον (που μακάρι να είναι για πάντα) είναι οι κόντρες των ηπείρων.
Η κόντρα μεταξύ των 6 ποδοσφαιρικών ηπείρων (η Αμερική είναι χωρισμένη στα δύο στη συγκεκριμένη περίπτωση) εμφανίστηκε από το πρώτο μουντιάλ, το 1930 στην Ουρουγουάη, όταν οι ευρωπαίοι δεν πήγαν, συνεχίστηκε το 1934 στην Ιταλία, όταν οι λατινοαμερικάνοι ανταπέδωσαν την απουσία, και συνεχίζεται έκτοτε. Έχει το πρακτικό της σκέλος, δηλαδή το πόσες ομάδες από κάθε ήπειρο θα μετέχουν στα τελικά, αλλά κυρίως είναι για τη δόξα. Αρχικά, οι ευρωπαίοι δεν έδιναν και τόση σημασία σε αυτήν την κόντρα, οι νοτιοαμερικάνοι όμως έδιναν και δίνουν με το παραπάνω.
Για απόδειξη του πόσο έντονα βιώνουν οι λατινοαμερικάνοι την κόντρα, δείτε το βιβλίο του Εδουάρδο Γκαλεάνο, Ποδόσφαιρο στη Σκιά και στο Φως, όπου ο σημαντικός ουρουγουανός συγγραφέας χρησιμοποιεί πάνω από 300 σελίδες για να αποδείξει τη λατινοαμερικάνικη υπεροχή απέναντι στην Ευρώπη, με το τελικό του συμπέρασμα να είναι ότι σχεδόν όλα τα Παγκόσμια Κύπελλα έπρεπε να τα είχαν πάρει λατινοαμερικάνικες ομάδες.
Το πρώτο μουντιάλ που παρακολούθησα ήταν το 1978, στην Αργεντινή. Αρχικά, τα περισσότερα παιδιά στο σχολείο δήλωναν βραζιλιάνοι. Σε άλλους έκαναν εντύπωση οι εμφανίσεις, σε άλλους τα κουρέματα, σε άλλους τα εξωτικά ονόματα (Ζιλ, Αμαράλ, Μεντόζα, Ρομπέρτο Ντιναμίτε, Ντιρσέου). Το ποδόσφαιρό της Βραζιλίας πάντως δεν μας συνεπήρε. Πιο πολύ μας γοήτευσε το Περού, που είχε κι αυτό ωραίες εμφανίσεις, ακόμα πιο εξωτικά ονόματα, που έκαναν κι ομοιοκαταληξίες (Τσούμπιταζ – Όμπλιτας, Ντουάρτε – Μουνάντε) κι έπαιζε κι όμορφα.
Αυτή που σίγουρα δεν μας συνεπήρε ήταν η Αργεντινή: όλη η χώρα ήταν φανατικά με την Ολλανδία στον τελικό (αν κάποιος έχει ακούσει για έλληνα που να υποστήριζε τότε την Αργεντινή, παρακαλώ πολύ να το δηλώσει). Η Αργεντινή έγινε συμπαθής στην Ελλάδα αλλά και σε όλη την υφήλιο από τον Μαραντόνα και μετά.
Πάντως, από μικρά παιδιά, σε κάθε μα κάθε μουντιάλ μέχρι και το φετινό, ακούμε γύρω τριγύρω μας να λένε: “φέτος θα το σηκώσει η Βραζιλία, είναι σίγουρο πράγμα” (εκτός ίσως από το 94 και το 2002, όταν όντως και το σήκωσε, χωρίς να το περιμένουν πολλοί). Μετά το 90, ακούμε και μερικούς να λένε ότι “φέτος θα το σηκώσει η Αργεντινή, το δίχως άλλο”. Πόσες φορές, με πιο πρόσφατη φέτος, δεν έχουμε ακούσει την πρόβλεψη: “φέτος ο τελικός θα είναι Βραζιλία-Αργεντινή”? Η Βραζιλία όμως έχει κερδίσει συνολικά 5 μουντιάλ όλα κι όλα, περισσότερα βέβαια από κάθε άλλη χώρα, αλλά πολύ λιγότερα από όσα της έδιναν τα αρχικά προγνωστικά. Η Αργεντινή έχει κερδίσει 2, και με ανορθόδοξους τρόπους. Και τελικός Βραζιλία-Αργεντινή δεν έχει γίνει ποτέ.
Γιατί πέφτουν τόσο πολύ έξω οι φίλοι μας, τόσες φορές?
Θα σας πω ένα μυστικό: δεν το κέρδισαν η Αργεντινή και η Βραζιλία, επειδή αποκλείστηκαν. Μία φορά απέκλεισε η μία την άλλη. Όλες τις υπόλοιπες φορές τις απέκλεισαν: η Ολλανδία, η Ιταλία, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ρουμανία, η Αγγλία, η Σουηδία. Η Βραζιλία μετά το 70 ομολογουμένως αποκλείεται από την Ολλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, κι όχι από τις πιο μικρές χώρες του ευρωπαϊκού στερεώματος (παλιότερα είχε αποκλειστεί κι από την Ουγγαρία, την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Γιουγκοσλαβία). Ούτε η Βραζιλία, ούτε η Αργεντινή πάντως έχουν αποκλειστεί από ομάδες από την Αφρική και την Ασία.
Όσο για αμιγώς αμερικανικό τελικό, υπάρχει όντως τρόπος για να συμβεί αυτό, και έχει γίνει κάτι αντίστοιχο στο παρελθόν, το 1930, και το 1950: να μην κατέβουν οι ευρωπαίοι να παίξουν. Προφανώς, δεν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο σύντομα. Η μία τουλάχιστον ομάδα του τελικού θα είναι ευρωπαϊκή, όπως γίνεται από το 1954 μέχρι σήμερα. Πιθανόν δε να είναι και η δεύτερη ομάδα του τελικού από την Ευρώπη.
Χωρίς να θέλω να ακούγομαι σαν τον Κώστα Νικολακόπουλο όταν παραθέτει στατιστικά που έβγαλε από την κοιλιά του, ας προσέξουμε ότι στα 3 τελευταία μουντιάλ στα δύο οι ομάδες του τελικού ήταν αμιγώς ευρωπαϊκές, ενώ το τρίτο έγινε στη Νότια Αμερική και πάλι η νοτιοαμερικάνικη ομάδα έχασε.
Μήπως λοιπόν κάποιοι υποτιμούν την Ευρώπη?
Μέχρι και το μουντιάλ του 2006 με μία ελαφριά εξαίρεση στο μουντιάλ του 2002 η Ευρώπη έστελνε περίπου 10 ομάδες στις 16, 6 ομάδες στα προημιτελικά και 3 ομάδες στα ημιτελικά.
Το αν κέρδιζε το μουντιάλ είχε να κάνει με το πού διοργανωνόταν: στην Αμερική, νότια και κεντρική, το κέρδιζαν νοτιοαμερικάνοι, στην Ευρώπη Ευρωπαίοι.
Εκεί γύρω στο 2010, δηλαδή στα δύο τελευταία μουντιάλ, τα πράγματα άλλαξαν. Αντί για 10 ομάδες στους 16, η Ευρώπη βρέθηκε να έχει μόνο 6 (ακόμα μεγαλύτερη επιτυχία για την Ελλάδα οι 16 του 2014 λοιπόν), και στην οκτάδα μετά βίας 4.
Η φετινή διοργάνωση όμως γίνεται στην Ευρώπη, έστω και στο ανατολικότερο κομμάτι της, κι αυτό ευνοεί τους ευρωπαίους: έτσι έχουμε πάλι 10 ευρωπαϊκές ομάδες στους 16 κι 6 στους προημιτελικούς.
Η πτώση της Ευρώπης στα δυο τελευταία μουντιάλ (όσον αφορά τους 16 και τους 8. Στους ημιτελικούς, στους τελικούς και στους τελικούς παραμένει η μεγάλη κυρίαρχος) προέρχεται σχεδόν αποκλειστικά από την άνοδο των αμερικάνικων ομάδων, εκτός Αργεντινής και Βραζιλίας. Και μάλιστα όχι μόνο νοτιοαμερικανικών (Κολομβία, Παραγουάη, Εκουαδόρ - η παρουσία της Ουρουγουάης δεν συνιστά καμία έκπληξη. Απλά επανάκαμψε εκεί που ήταν μέχρι και το 1970) αλλά και κεντροαμερικανικών εθνικών (ΗΠΑ, Κόστα Ρίκα).
Παλιότερα, όλοι περίμεναν ότι αργά ή γρήγορα οι αφρικανικές ομάδες θα φτάσουν τις ευρωπαϊκές και τις λατινοαμερικάνικες. Αυτό όμως όχι μόνο δεν έχει φανεί μέχρι τώρα. Μετά από ορισμένες εξαιρετικές εμφανίσεις, νίκες και προκρίσεις (Αλγερία 82, Μαρόκο 86, Καμερούν 90), έμοιαζε ότι η άνοδος της Αφρικής θα ήταν ραγδαία. Τελικά όμως, αντί να φτάσουν οι αφρικανικές ομάδες τις ευρωπαϊκές, μοιάζει να φτάνουν οι ασιατικές ομάδες τις αφρικανικές.
Κρίνοντας από αυτό το μουντιάλ, όχι μόνο τις έχουν φτάσει, αλλά τις έχουν ξεπεράσει κιόλας (στο ιδιόμορφο 2002 είχαν επίσης πάει καλύτερα οι ασιατικές, καθώς διακρίθηκαν Κορέα και Ιαπωνία, η διοργάνωση όμως ήταν στην έδρα τους). Ίσως δεν είναι τόσο παράξενη αυτή η εξέλιξη: η Νιγηρία είναι μία πολυπληθής χώρα, με πολλούς εξαιρετικούς παίκτες, αλλά είναι πιο οργανωμένη και σε θέση να φροντίσει τους αθλητές από την Ιαπωνία?
Όμως, το Μουντιάλ είναι το Παγκόσμιο Κύπελλο, και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Δηλαδή, δεν είναι ένα Γιούρο ενισχυμένο με τη Βραζιλία, την Αργεντινή, καναδυό καλές λατινοαμερικάνικες και δυο-τρεις ομάδες από τα εξωτικά μέρη του κόσμου για το κουλέρ λοκάλ. Είναι προς το συμφέρον του ίδιου του μουντιάλ να πηγαίνουν καλά και οι χώρες εκτός Ευρώπης και Βραζαργεντινής.
Χρειαζόμαστε όμως επιπλέον ομάδες από ποδοσφαιρικά εξωτικές χώρες στα τελικά του παγκοσμίου κυπέλλου?
Ιδίως ομάδες δεύτερης διαλογής, όπως πιθανότατα θα είναι αυτές που θα κερδίσουν τις έξτρα θέσεις, όταν θα φτάσει το μουντιάλ τους 48 στη μεθεπόμενη διοργάνωση?
Είναι γεγονός ότι όσες ομάδες προκρίνονται από Ασία και Αφρική είναι υποχρεωμένες να περάσουν από πολλές περιπέτειες και εκατοντάδες ώρες σε ταξίδια, δίνοντας και συχνά περισσότερους αγώνες. Η προφανής λύση θα ήταν τα διηπειρωτικά προκριματικά, ή έστω τα διηπειρωτικά πλαίυ οφφ. Αυτό όμως, αντί για αύξηση, μάλλον θα οδηγούσε σε ελάττωση των ομάδων από Ασία, Αφρική και Κεντρική Αμερική στην τελική φάση. Σκεφτείτε έναν όμιλο πλαίυ οφφ στον οποίο συμμετέχουν Αγγλία, Ελλάδα, Ονδούρα, Συρία και Ακτή Ελαφοντοστού, με τις δύο να προκρίνονται στους 32. Μπορεί να κοροϊδεύουμε την εθνική μας, αλλά από έναν τέτοιο όμιλο θα ήταν δύσκολο να μην περάσει. Κι έτσι, αντί για πέντε ομάδες από Ασία κι άλλες πέντε από Αφρική, θα είχαμε από μία με δύο για κάθε ήπειρο, με ωφελημένες τις μεσαίες ευρωπαϊκές. Και δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι το άθλημα θα βελτιώνονταν από περισσότερα Ουκρανία – Ελβετία στα τελικά του Παγκοσμίου Κυπέλλου (το ματς ήταν στους 16 του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2006, και θεωρείται ένα από τα χειρότερα που έχουν γίνει ποτέ. Έληξε 0-0, πήγε στην παράταση και στα πέναλτυ, και υπήρχαν μόνο ψήγματα ευκαιριών).
Ένα στοιχείο που πρέπει να λάβουμε υπόψη είναι πόσο καιρό παίζει ποδόσφαιρο κάθε γεωγραφική ενότητα. Χοντρικά, τα βρετανικά νησιά 150, οι ευρωπαίοι 100, αν και με τοπικές αυξομειώσεις, και οι αφροασιατικές 50. Οι χώρες από την Ασία και Αφρική μέσα σε 50 χρόνια έχουν εξελιχθεί πολύ, αλλά δυστυχώς γι’ αυτές, ταυτόχρονα έχουν εξελιχθεί και οι ευρωπαίοι σε σχέση με εκεί που ήταν πριν (το ίδιο φαινόμενο ισχύει και στην οικονομία, παρεπιπτόντως).
Οι λατινοαμερικάνοι όμως παίζουν ποδόσφαιρο τόσο καιρό όσο και οι ευρωπαίοι, με την Αργεντινή και την Ουρουγουάη να συναγωνίζονται τους σκανδιναβούς για το ποιος ξεκίνησε αμέσως μετά τους βρετανούς. Οι λατινοαμερικάνοι πήραν και αυτοί το ποδόσφαιρο κατευθείαν από τους βρετανούς, καθώς στον 19ο αιώνα οι χώρες τους ήταν, επί της ουσίας, οικονομικές αποικίες του Ηνωμένου Βασίλειου, ιδίως η Αργεντινή και η Ουρουγουάη. Παραδόξως, οι πολιτικές αποικίες της Βρετανίας, όπως η Ινδία ή η Αυστραλία, προτίμησαν να επικεντρωθούν σε άλλα αθλήματα, κυρίως το κρίκετ, ενώ οι οικονομικές αποικίες επέλεξαν το ποδόσφαιρο, ίσως επειδή στο ποδόσφαιρο δεν ίσχυαν τόσο έντονα οι κοινωνικοί και φυλετικοί διαχωρισμοί.
Τελικά, θα το πάρει φέτος πάλι ευρωπαϊκή ομάδα? Κι ενώ έχουν φύγει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο Γερμανία, Ιταλία, Ολλανδία, Ισπανία?
Ας σκεφτούμε κάτι ακόμα: Μόνο μία φορά έχει κερδίσει νοτιοαμερικάνικη ομάδα στην Ευρώπη. Και είχε μέσα τον Πελέ στα 17 του, τον Γκαρίντσα, τον Ντιντί και τον Βαβά, τους δύο Σάντος και τον Ζιλμάρ στο τέρμα, κι έπαιζε 4-2-4 που κανείς δεν το ήξερε μέχρι τότε.
Όπως και να έχει, θα το απολαύσουμε.
